1064 yılında Alparslan'ın fethinden günümüze kadar kısa aralıklar hariç sürekli Türk egemenliğinde kalan Kars'ta ilk medrese 11 50'de Erzurum Saltuklu vezirinin karısı Tacünnısa tarafından kurulmuştur. 1647'de şehri gezen Evliya Çelebi, Kars'la 18 sübyan mektebi olduğunu ve mevcut 47 camiden 8'inin medrese görevi de gördüğünü belirmiştir. 1878'den 1918'e değin Rus işgali altında kalan ve bütünüyle Rus-Ortodoks eğitim sisteminin etkisinde kalan Kars'ta bu dönemde dengesiz ve ikili bir eğitim yapısı gelişti. Eğitimin dinsel niteliği korunmakla beraber, açılan yeni devlet okullarında Rusça eğitim yapılması sebebiyle Müslüman yerli halk çocuklarını bu okullara göndermiyordu. Bu okullara gidenler içinde Müslüman öğrencilerin oranı kentlerde yalnızca %4 iken, köylerde ise yok denecek kadar azdı. Okullara genellikle kentlerdeki Hıristiyan soyluların, eşrafın ve ileri gelenlerin çocukları gidiyordu. Bu arada Müslüman kesim, kendi geleneksel kültür ve eğitim kurumlarını koruyordu.

CUMHURİYET SONRASI EĞİTİM

Cumhuriyetin ilk yıllarında Kars'ta 39 ilkokul vardı. Bu okulların çoğu daha önce geleneksel mahalle mektebi olarak hizmet vermekte iken, çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile milli eğitim politikası çerçevesinde Maarif Bakanlığına bağlanan okullar idi. Özel İdare'ye bağlı olarak faaliyet gösteren "idadi" de ortaokula dönüştürülmüştü. Kars'la cumhuriyet döneminin ilk lisesi ise 1933 yılında eğitim-öğretime başlayan Alparslan Lisesi idi.


Cılavuz Eğitim Enstitüsü


Deneme niteliğinde kurulan Çifteler Eğitmen Kursundan başarılı sonuçlar alınması üzerine Kültür Bakanlığı tarafından eğitmen kurslarının sayısının arttırılması kararı alınmış, bu çerçevede 1 940'ta Kars-Ardahan yolu üzerinde Kars'a 30 km uzaklıktaki Cılavuz köyü yakınında Cılavuz Eğitim Enstitüsü kurulmuştur. Yörede daha önce Ruslar tarafından kışla olarak kullanılan harap durumdaki binalar onarılarak enstitünün kullanımına tahsis edilmişti. Ayrıca buğday ve arpa ekimine elverişli 6000 dönümlük geniş bir araziye de sahipli. Enstitüde kültür dersleri ile birlikte sanat dersleri de verilmekte ve öğrenciler öğretmenleri ile birlikte, ekipler halinde çeşitli çalışmalar yapmaktaydı.


Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yanında dikiş, demircilik, marangoz işliklerinde öğrencilerin çeşitli beceriler kazanmasına yönelik çalışmalar da yapılıyordu. Bu enstitüye Ağrı, Erzurum, Kars, Çorum ve Artvin gibi okullaşma oranı düşük yörelerden öğrenciler geliyor, buradan mezun olan öğrenciler kendi yörelerinde hem eğitimin, hem de sosyo-ekonomik yaşamın gelişmesine önemli katkılarda bulunuyordu.


Okuryazarlık


Cumhuriyet dönemi başlarında birçok ilde olduğu gibi Kars'la da okuryazarlık oranı çok düşüktü. 1935 yılında il genelinde her yüz kişiden ancak 14'ü okuma yazma biliyordu. Aynı yıl Türkiye genelinde bu oran %19 idi. 1975'e gelindiğinde Kars'ta erkeklerin %69'u, kadınların ise %37'si okuma yazma biliyordu. Genel okuma yazma oranı ise % 53,4 idi. 1990 yılında erkeklerde %84,5 , kadınlarda %62,1 olan okuryazarlık oranı, genel toplamda ise % 73,3'e ulaşmıştır. 2001 yılı itibariyle genel okuryazarlık oranının %90'ı aştığı tahmin edilmektedir.


1990 yılı itibariyle Kars'taki okuryazarların % 5 1,2'si ilkokul, % 7,4'ü ortaokul, % 2,4'ü lise, %2' si ortaokul ve lise dengi meslek okulu, %0,6'sı ise yüksek öğretim kurumu mezunudur. Okuryazarların geri kalan %36,4'ü ise herhangi bir eğitim-öğretim kurumu bitirmeyip okuma yazma bilenlerden oluşmaktadır.

Millî Eğitim Faaliyetleri

Okul Öncesi

İlde 4 müstakil anaokulunun yanında ve 112 ilköğretim okulunda anasınıfı bulunmakla, buralarda 2144 öğrenci öğrenim görmekte, 135 öğretmen görev yapmaktadır.


İlköğretim

Cumhuriyetin kurulduğu 1923 yılında Kars'ta 39 ilkokulda 1560 öğrenci öğrenim görüyordu. Okul sayısı 1927'de 69'a, 1943'te 283'e ulaştı. 1923-1943 arası ilkokul sayısı 6 katlan fazla, öğrenci sayısı ise yaklaşık 8 kat artmıştır. Bu hızlı artışta 1940'ta açılan "Cılavuz Köy Enstitüsü Eğitmen Yetiştirme Programın önemli bir katkısı olmuştur. 1943'te ildeki 265 köy ilkokulunun çoğunluğu Enstitü mezunu eğitmenlerin görev yaptığı okullardı. İldeki ilkokul sayısı, düzenli ve hızlı bir biçimde artarak 1961 yılında 526'ya, 1970'le 700'e. 1979 yılında 818'e yükselmiştir. 1989 yılında ilde okulsuz köy kalmamış ve okul sayısı 902'ye yükselmiştir. 1992-93 öğretim yılında ise Ardahan ve Iğdır'ın il olarak Kars'tan ayrılması nedeniyle okul sayısı il ve ilçe merkezlerinde 46, köylerde 397 olmak üzere toplam 443'e düşmüştür.


Toplam ilkokul öğrencisi sayısı ise 1961'de 58.000'e, 1970'te 107.000'e, 1979'da 114.000'e ve 1989'da yaklaşık 1 50.000'e çıkmıştır. 1990-1997 öğretim yılında ilkokulda öğrenim gören toplam öğrenci sayısı 62.163'tür. İlde toplam ilkokul öğrencileri içinde kızların oranı 1961 yılında %30 iken bu oran giderek artmış ve 1970'te %42, 1989'da %47'yi aşmıştır.


Kars'la ilkokul öğretmenlerinin sayısı 1923'te 46 iken 1943'te 402'ye yükselerek 8 kat artış göstermiştir. Aynı dönemde Türkiye'deki artış bir kattan daha azdı. Kars'taki hızlı artışın en temel nedeni eğitmenlerin çokluğuydu. Kars eğitmen sayısının yüksekliği açısından Ankara'dan sonra ikinci sırada bulunmaktaydı. İldeki ilkokul öğretmeni sayısı 1961-62 öğretim yılında 1375'e ulaştı. Öğretmen sayısı 1970'te 2700, 1979'da 3745, 1989'da 4258' e yükselmiştir.

1997-1 998 öğretim yılında hayata geçirilen Sekiz Yıllık Kesintisiz Eğilim Reformu ilde başarıyla uygulanmakladır. 2001-2002 öğretim yılı itibariyle ildeki 409 ilköğretim okulunda, 59.149 öğrenci Öğrenim görmekle ve 2.084 Öğretmen görev yapmakladır. Ayrıca coğrafi şartları uygun olan 163 okuldan 50 merkeze 4.565 öğrenci taşınmaktadır.

Ortaöğretim

Ortaokullar

Kars ilinde ortaöğretimi yaygınlaştırma çabaları 1965-1980 döneminde yoğunlaşmış ve 1954'te9 ve 1965'te 13 olan ortaöğretim kurumu sayısı 1979'da 78'e ulaşmıştır. İlçelerden sonra bucak ve köylerde de ortaokullar açılmaya başlanmıştır. 1989-1990 öğretim yılında ise ortaöğretim veren okul sayısı 1 04'e çıkmıştır. Kars'ta ortaokul öğrencisi sayısı 1954'te yaklaşık 1400 iken 1964'te 6200'e, 1979'da 17700 dolayına çıkmış; kız öğrencilerin toplam içindeki payı 1955'te %12 iken 1980'de % 28'e ulaşmıştır. 1954'te Kars'taki 9 ortaokulda 88 öğretmen vardı. Bu sayı 1964'te 281, 1979-80 döneminde 456 olmuştur. 1996-1997 öğretim yılında Kars'taki 69 ortaokulda, 10.020 öğrenci ve 258 öğretmen bulunuyordu. 1997 yılında zorunlu eğitimin 8 yıla çıkartılması sonrasında ortaokullar, İlköğretim okullarının ikinci kademe eğitimi verilen bölümlerine dönüştürülmüştür.


Liseler

1965'e kadar ildeki tek lise olan Alparslan Lisesinde okuyan Öğrenci sayısı 1955'le 248 iken, 1965'ie 1582'ye ulaşmıştır. 1972'de ildeki lise sayısı 9'a, 1973'te 13'e yükselmiştir. Lise öğrencisi sayısı ise 1980'de. 9500'e ulaşmış ve 1955-1980 arasında öğrenci sayısındaki artış 37 katı geçmiştir. Artış hızı kız öğrencilerde 74 kal gibi çok büyük boyutlara ulaşmış iken, erkek öğrencilerde 34 kat civarında gerçekleşmiştir. Bununla birlikte, 1980'de kız öğrenci sayısı tüm lise öğrencilerinin %22'sini aşmıyordu.

1955'te Kars Alparslan Lisesi'nde 14 öğretmen vardı. 1965'te ilin bu tek lisesindeki öğretmen sayısı 32'ye yükseldi. 1965-1980 döneminde ise öğretmen sayısındaki artış 11 katı geçerek 390'a ulaşmıştır.

2001-2002 öğretim yılı itibariyle ildeki 15 genel lisede 5.254 öğrenci öğrenim görmekte ve 226 öğretmen görev yapmaktadır.

 

Mesleki ve Teknik Okullar

Kars ilinde mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları, liselere göre daha erken tarihlerde artmaya başlamıştır. 1965'e kadar ilde yalnızca I lise varken, 1961 'de lise düzeyinde 5, ortaokul düzeyinde 2 mesleki öğretim kurumu bulunuyordu. 1980' de bu tür okulların sayısı 15'i lise, 9'u ortaokul düzeyinde olmak üzere toplam 24'e, 1989'da ise 17 lise, "10 ortaokul düzeyinde olmak üzere toplam 27'ye yükselmiştir. 1992 yılın da Ardahan ve Iğdır'ın il olmasının ardından diğer öğretim kurumlarının olduğu gibi mesleki ve teknik okulların sayısı da azalmıştır. 2001-2002 öğretim yılı itibariyle ildeki 11 meslek lisesinde, 2904 öğrenci öğrenim görmekte ve 205 öğretmen görev yapmaktadır.

Yaygın Eğitim Hizmetleri


a) Halk Eğitim

İlimizde 8 Halk Eğitim Merkezi mevcuttur. 2001-2002 Öğretim yılında ilimiz genelinde Ki branşta 299 beceri kursu düzenlenmiş, 5706 kursiyere ilgi ve istekleri doğrultusunda, Halk Eğitim hizmetleri verilmektedir. Halk Eğitim Merkezlerimiz tam gün tam yıl uygulaması kapsamındadır. Ayrıca askeri birlikler, ceza evleri, diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla da koordeneli eğilim faaliyetleri yürütülmektedir. Bu faaliyetlerin en önemlilerini 1. ve 2. kademe okuma yazma kursları, bilgisayar, ingilizce, el sanatları, halıcılık ve benzeri kurslar oluşturmaktadır.


b) Mesleki Eğitim

İlimizde 1'i bağımsız 2 Mesleki Eğitim Merkezi bulunmakladır. 2001-2002 Öğretim yılında 318 kişiye ise Kalfalık, 931 kişiye Ustalık ve 20 kişi verilmektedir.


c) Ulusal Eğitime Destek Projesi

Eğitim-öğretime öncelikli önem verilen ilimizde Ulusal Eğitime Destek Projesi kapsamında, il genelinde 1. ve 2. Kademe okuma yazma ve beceri kurslarının açılması için çalışmalar tamamlanarak, 120 yerleşim yerinde 1. kademe okuma yazma kursu açılarak 2322 kursiyer, 46 yerleşim yerinde 2. kademe okumu-yazma kursu açılarak 1450 kursiyerin katılımı sağlanmış olup, beceri kurslarının açılması devam etmektedir. Ulusal Eğitime Destek Projesinin amacına ulaşması için Valiliğimizce Özel İdare Müdürlüğü bütçesinden 25 milyar ödenek ayrılmış, kampanyaya destekte bulunmak isteyen vatandaşlardan yardım toplamak için Yardım Komiteleri kurulmuş ve çalışmaya devam etmektedirler. Ayrıca 316 beceri kursları açılarak 6359 kursiyer katılmıştır.


Özel Öğretini Kurumları

İlimiz genelinde 1953 kursiyer kapasiteli 8 motorlu taşıt sürücü kursu, İlköğretim ve Ortaöğretim öğrencilerine yönelik 2448 öğrenci kapasiteli 6 özel dershane, 16 öğrenci kapasiteli özel bilgisayar kursu, 30 öğrenci kapasiteli 1 İngilizce kursu ve 120 öğrenci kapasiteli I özel ilköğretim okulu mevcuttur.


Yükseköğretim


İldeki yüksek öğrenim kurumlarının açılması 1970'li yıllara rastlamakladır. 1974'te açılan ve o dönemde ildeki tek yüksek öğretim kurumu olan iki yıllık Dede Korkut Eğitim Enstitüsü, Milli Eğitim Bakanlığının 1980 yılında aldığı bir kararla, diğer tüm iki yıllık Eğilim Enstitüleri ile birlikte kapanmıştır.


Daha sonra 1982 yılında Erzurum Atatürk Üniversitesine bağlı olarak Kars Veteriner Fakültesi kurularak, kapatılan Dede Korkut Eğitim Enstitüsü binalarında eğitim faaliyetlerine başlamış, 1992 yılında Atatürk Üniversitesinden ayrılarak yeni kurulan Kafkas Üniversitesine bağlanmıştır.

Kars Kafkas Üniversitesi

1992 yılında 3837 sayılı Kanunla kurulan Kafkas Üniversitesi hızla gelişip büyümekle, Kars ilinin ve civar illerin ekonomik, sosyal ve kültürel gelişimine önemli ölçüde katkılar sağlamaktadır.


Kars Kafkas Üniversitesinde eğitim ve öğretim faaliyetleri önlisans, lisans ve lisansüstü düzeylerinde yürütülmektedir. 1998-2000 akademik yılı itibariyle G fakülte, 5 meslek yüksek okulu 3 yüksek okul ve 3 enstitüde 4000'i aşkın öğrenci önlisans, lisans ve lisansüstü düzeyinde öğrenim görmektedir.


Şu anda Kafkas Üniversitesine bağlı bulunan fakülteler Veteriner Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Kars Meslek Yüksek Okulu, Kars Sağlık Yüksek Okulu Rektörlüğe bağlı olarak Fen, Sağlık, Sosyal Bilimler Enstitüleri, Artvinde Orman Fakültesi, Artvin Meslek Yüksek Okulu, Artvin Sağlık Yüksek Okulu, İğdır'da İğdır Meslek Yüksek Okulu, Sarıkamış İlçesinde Beden eğitimi Spor Yüksek Okulu, Kağızman İlçesinde Meslek Yüksek Okulu ve Ardahan İlinde ise Meslek Yüksek Okulu Eğitim-Öğretimini sürdürmekledir. Ayrıca 1999 yılında Kars Merkezinde İktisadi ve İdari Bilimler ile eğitim fakülteleri ve 2000 yılında ise Tıp Fakültesinin kuruluşları yasallaşmış olup henüz eğitim ve öğretime başlamamıştır.